Οστεοαρθρίτιδα

Οστεοαρθρίτιδα ή εκφυλιστική αρθροπάθεια είναι μία από τις παθήσεις που προσβάλλουν τις αρθρώσεις και μάλιστα η πιο συχνή. Εμφανίζεται κυρίως στην τρίτη ηλικία, αλλά η αρχή της είναι σε πολύ νεότερες ηλικίες, ανεξάρτητα από φύλο ή φυλή και η κατανομή της είναι ίδια σε όλη τη γη. Η αρχική βλάβη εμφανίζεται στην επιφάνεια της άρθρωσης και στη συνέχεια εμφανίζεται η αντίδραση του οστού.

Ο όρος οστεοαρθρίτιδα παράγεται εκ του “οστεο” που σημαίνει τη συμμετοχή του οστού και “αρθρίτιδα” που σημαίνει βλάβη της άρθρωσης. Η αιτιολογία της οστεοαρθρίτιδας είναι άγνωστη, η εξέλιξη της αργή και συνήθως αφορά μία ή περισσότερες αρθρώσεις. Οι αρθρικές επιφάνειες των οστών καλύπτονται από λεπτό στρώμα λείο και μαλακό, που ονομάζεται χόνδρος.

Πάνω από τον χόνδρο υπάρχει μία μεμβράνη (υμένας) που είναι κατασκευασμένη από κύτταρα (υμενοκύτταρα), τα οποία παράγουν υγρό (αρθρικό υγρό), το οποίο λιπαίνει και προστατεύει την άρθρωση.

Επίσης στην κατασκευή και στην καλή λειτουργία της άρθρωσης συμβάλλουν ο αρθρικός θύλακας, η αρθρική κάψα, σύνδεσμοι, τένοντες, μύες κ.α.

Στην οστεοαρθρίτιδα ο χόνδρος είναι αυτός που αρχίζει να υποφέρει, να αφυδατώνεται, να λεπτύνεται, να παρουσιάζει ρωγμές και να γίνεται ανώμαλος.

Το οστό αρχίζει να αντιδρά, γίνεται πιο σκληρό, πιο πυκνό και αυξάνεται σε μέγεθος, ξεπερνά τα όρια της άρθρωσης με αποτέλεσμα να περιορίζει το εύρος των κινήσεων της άρθρωσης. Τα οστεόφυτα (κακώς λεγόμενα άλατα), δεν είναι τίποτα άλλο από μία τοπική αντίδραση του οστού που απαντά στην φθορά / εκφύλιση του χόνδρου, περιορίζοντας έτσι την κινητικότητα της άρθρωσης.

Πολλά από τα ενοχλήματα που εμφανίζονται στην οστεοαρθρίτιδα οφείλονται στην ύπαρξη αυτών ακριβώς των οστεοφύτων, όπως για παράδειγμα οι ριζίτιδες που οφείλονται σε ερεθισμό ριζών / νεύρων στην σπονδυλική στήλη.

Ο υμένας συνήθως συμμετέχει με ήπια φλεγμονή, παράγει αρθρικό υγρό, το οποίο όμως δεν έχει ακριβώς τα χαρακτηριστικά του φυσιολογικού γιατί περιέχει στοιχεία που αν παραμείνουν για πολύ, συντελούν στην περαιτέρω καταστροφή του χόνδρου.

Κύριο χαρακτηριστικό της φλεγμονής του υμένα είναι η διόγκωση της άρθρωσης, ο πόνος, η περαιτέρω μείωση της κινητικότητας, η ερυθρότητα που πολλές φορές παίρνει χαρακτήρες άλλων μορφών αρθροπάθειας.

Η αρθρική κάψα, οι σύνδεσμοι, τα έλυτρα των εκεί τενόντων μπορούν να διογκωθούν και να παχυνθούν, να παρουσιάσουν χαλάρωση, αστάθεια και στην συνέχεια παραμόρφωση της άρθρωσης. Η οστεοαρθρίτιδα στα αρχικά στάδια δεν προκαλεί ενοχλήματα και έτσι ο ασθενής το μαθαίνει τυχαία από ακτινογραφίες που υποβάλλεται συνήθως για άλλους λόγους.

ΑΙΤΙΑ

Τα αίτια που προκαλούν την πρωτοπαθή οστεοαρθρίτιδα είναι πολλά. Συμμετέχουν και ενοχοποιούνται πολλοί παράγοντες από κοινού στην εμφάνιση της πάθησης αυτής. Υπάρχουν και οι δευτεροπαθείς οστεοαρθρίτιδες που σίγουρα οφείλονται σε γνωστά αίτια όπως τοπικές κακώσεις, χειρουργικές επεμβάσεις, ανατομικές ανωμαλίες.

Παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση της οστεοαρθρίτιδας είναι:

• Η ηλικία: Είναι γνωστό ότι εμφανίζεται σε ηλικιωμένα άτομα.
• Η τοπική βλάβη της άρθρωσης: Η φυσιολογική δραστηριότητα δεν προκαλεί οστεοαρθρίτιδα, όταν όμως υπάρξει τοπική βλάβη αυτό ίσως προκαλέσει προβλήματα από μόνο του ή σε συνδυασμό με την ηλικία, την παχυσαρκία κ.α.
• Η κληρονομικότητα: Μερικές φορές η οστεοαρθρίτιδα εμφανίζεται σε οικογένειες, ιδιαίτερα η μορφή που προσβάλλει τα χέρια σε γυναίκες μέσης ηλικίας όπως είναι η περίπτωση της πολυαρθρικής μορφής οστεοαρθρίτιδας. Η κληρονομικότητα παίζει ελάχιστο ρόλο στις άλλες μορφές οστεοαρθρίτιδας.
• Τα συνυπάρχοντα νοσήματα: σακχαρώδης διαβήτης, υπερουριχαιμία, δυσλιπιδαιμία, παχυσαρκία, υποθυρεοειδισμός, συγγενείς ανατομικές βλάβες όπως υπεξάρθρημα του ισχίου, έκτοπη επιγονατίδα, σκολίωση, ραιβότητα ή βλαισότητα (δηλ. διαταραχές του άξονα), σύνδρομο υπερεκτασιμότητας των αρθρώσεων, νευρολογικές παθήσεις, συγγενείς ή επίκτητες ασθένειες του συνδετικού ιστού.

Άλλα αίτια μπορούν να θεωρηθούν η έλλειψη άσκησης, ορισμένα επαγγέλματα (οικοδόμοι, γεωργοί), αλλά και περιπτώσεις από χρήση κακής κατασκευής υποδημάτων (στενά παπούτσια με ψηλά τακούνια) οδηγούν σε πτώση των μεταταρσίων, σε βλαισό μεγάλο δάκτυλο και οστεοαρθρίτιδα.

Η οστεοαρθρίτιδα αποτελεί μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα γιατί αφορά σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού της τρίτης ηλικίας αλλά και ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της μέσης ηλικίας, καθώς είναι γνωστό ότι οι βλάβες αρχίζουν πολύ νωρίς γύρω στην τρίτη δεκαετία της ζωής. Έτσι έχουμε μεγάλες απώλειες σε εργατικό δυναμικό, εργατοωρών, αναπηρικές συντάξεις, μεγάλη κατανάλωση φαρμάκων, (τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα και παυσίπονα είναι πρώτα στην συνταγογραφία διεθνώς).

Επίσης έχουμε επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των πασχόντων αλλά και των οικογενειών τους.

ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΤΙΔΑΣ

Αν και οι ανατομικές βλάβες στην οστεοαρθρίτιδα είναι ίδιες, τα συμπτώματα και η κλινική εικόνα διαφέρουν ανάλογα με την άρθρωση ή τις αρθρώσεις που έχουν προσβληθεί.

• EΚΦΥΛΙΣΤΙΚΗ ΑΡΘΡΟΠΑΘΕΙΑ ΤΗΣ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ:
  1. ΑΥΧΕΝΙΚΗ ΣΠΟΝΔΥΛΟΑΡΘΡΟΠΑΘΕΙΑ εμφανίζεται:
     1. με τοπικό πόνο στον αυχένα (αυχεναλγία), που επιδεινώνεται με τις κινήσεις, τη στάση της κεφαλής, την κόπωση, ή την αλλαγή του καιρού.
     2. με τοπικό πόνο στον αυχένα που επεκτείνεται στο ένα ή και στα δύο άνω άκρα με μουδιάσματα σε αυτά και σοβαρές λειτουργικές διαταραχές, με μυικές ατροφίες στα προχωρημένα στάδια (αυχενιοβραχιόνιο σύνδρομο).
     3. με ζαλάδες, βουίσματα στα αυτιά, διαταραχές στην όραση (αυχενικό σύνδρομο).
  2. ΟΣΦΥΙΚΗ ΣΠΟΝΔΥΛΑΡΘΡΟΠΑΘΕΙΑ εμφανίζεται:
     1. με οσφυαλγία όταν ο πόνος είναι τοπικός και χειροτερεύει με την κίνηση.
     2. με οσφυοισχιαλγία όταν έχει ερεθιστεί η ρίζα κατά την έξοδο της από τον μυελικό σωλήνα από οστεόφυτα που έχουν δημιουργηθεί λόγω οστεοαρθρίτιδας των αρθρώσεων της σπονδυλικής στήλης ή από φθορά και πρόπτωση δίσκου ή μεσοσπονδυλίων δίσκων.

• ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΙΣΧΙΟΥ:

Προσβάλλει πιο συχνά τους άνδρες και υπάρχουν τοπικά αίτια ή συγγενείς ανωμαλίες. Εμφανίζεται με πόνο στην κίνηση και καμιά φορά μπορεί να δίνει την εντύπωση της οσφυοισχυαλγίας. Η διάγνωση συνήθως είναι εύκολη μετά από κλινική εξέταση, ακτινολογικό έλεγχο και άλλο εργαστηριακό έλεγχο που ίσως χρειασθεί.

• ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΓΟΝΑΤΩΝ:

Τοπικός πόνος που χειροτερεύει με την κίνηση, οίδημα, ερυθρότητα, τρίξιμο στις κινήσεις, ανακούφιση με την ανάπαυση κ.λ.π. Η διάγνωση και εδώ είναι ανάλογη.

• ΠΟΛΥΑΡΘΡΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΤΙΔΑΣ:

Αφορά κυρίως γυναίκες μέσης ηλικίας με εντόπιση στα χέρια (στις τελευταίες αρθρώσεις των δακτύλων), στη βάση του αντίχειρα, τα γόνατα, τους άκρους πόδες. Συνήθως εδώ τα ενοχλήματα είναι ήπια, ελαττώνονται με την ανάπαυση αλλά ορισμένες φορές είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τη μορφή αυτή της οστεοαρθρίτιδας από άλλες μορφές ρευματικών παθήσεων. Στις περισσότερες των περιπτώσεων η οστεοαρθρίτιδα αναπτύσσεται χωρίς συμπτώματα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ορισμένες φορές πάλι μπορεί να υπάρχουν έντονα ενοχλήματα ενώ από τις ακτινογραφίες να φαίνονται ελάχιστες ή και καθόλου ακτινοορατές βλάβες. Όταν υπάρχουν τα ενοχλήματα είτε σε πρώιμες είτε σε προχωρημένες μορφές οστεοαρθρίτιδας αυτά κυρίως είναι ο πόνος που επιδεινούται με την κίνηση ενώ με την ανάπαυση υποχωρεί. Τις πρωινές ώρες είναι μικρότερου βαθμού από τις απογευματινές. Ο υγρός καιρός μπορεί να επιφέρει επιδείνωση. Οι αλλαγές της βαρομετρικής πίεσης επηρεάζουν τους πάσχοντες από οστεοαρθρίτιδα επιδεινώνοντας τα ενοχλήματά τους σε τέτοιο βαθμό που ορισμένοι καταλαβαίνουν την επικείμενη αλλαγή του καιρού. Βέβαια το κλίμα δεν συμμετέχει σαν γενεσιουργός αιτία, απόδειξη ότι η οστεοαρθρίτιδα υπάρχει στα ίδια υψηλά ποσοστά σε όλα τα μήκη και πλάτη της γής.

• ΘΕΡΑΠΕΙΑ:

Όπως προαναφέρθηκε, οι αιτιολογικοί παράγοντες που οδηγούν στην οστεοαρθρίτιδα είναι πολλοί και ίσως σε πολλές περιπτώσεις όχι εμφανείς.

Η θεραπεία στοχεύει στο να διορθώσει έγκαιρα τις όποιες αιτίες για να αποφευχθεί η περαιτέρω επιδείνωση, για αυτό και αποσκοπεί στην πολύπλευρη αντιμετώπιση του προβλήματος εκτός κι αν είναι εμφανές το αίτιο π.χ. ανισοσκελία. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει εγκαίρως να ληφθούν μέτρα και πολλές φορές είναι αρκετό ζεύγος πάτων μετά απο πελματογράφημα υψηλής ανάλυσης ή ανατομικό παπούτσι ειδικά κατασκευασμένο να επιφέρει καλή στατική και να καλύψει την διαφορά.

Η σκολίωση ή άλλες ανατομικές ή λειτουργικές βλάβες πρέπει εγκαίρως – από την παιδική ηλικία – να αντιμετωπίζονται σωστά, διότι σίγουρα αργότερα στην τρίτη με τέταρτη δεκαετία της ζωής οι βλάβες της θα είναι ήδη εγκατεστημένες. Τραυματισμοί, κατάγματα πρέπει να αντιμετωπίζονται σωστά. Το οστεοπορωτικό οστό θα υποστεί μεγαλύτερες συνέπειες.

Στις ήδη εγκατεστημένες οστεοαρθρίτιδες ο σκοπός είναι να ανακουφιστεί ο ασθενής από τους πόνους, να παραμείνει ή να επανέλθει η λειτουργικότητα της άρθρωσης, να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής του πάσχοντος και να διατηρηθεί η ικανότητα να αυτοεξυπηρετείται. Η αντιμετώπιση λοιπόν πρέπει να είναι ανάλογη κατά περίπτωση και σε αυτό τον σκοπό συμβάλλει η στενή συνεργασία γιατρού και πάσχοντος.

• ΦΑΡΜΑΚΑ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ:

Τα φάρμακα στην οστεοαρθρίτιδα έχουν σαν στόχο να ανακουφίσουν τον ασθενή από τους πόνους και να τον βοηθήσουν να κινητοποιηθεί γρήγορα μαζί δε με τα άλλα μέσα να αποτρέψουν την αναπηρία. Συνήθως δίδονται παυσίπονα και αντιφλεγμονώδη.

Είναι σφάλμα να στηρίζουμε όλες τις προσδοκίες μας στα φάρμακα αν δεν ακολουθήσουμε πιστά όλες τις οδηγίες του γιατρού.

Εκτός από τους κινδύνους που πάντα εγκυμονεί η λήψη φαρμάκων (χωρίς να υπάρχει πρόθεση να πανικοβληθεί ο αναγνώστης) ειδικά στην οστεοαρθρίτιδα που είναι χρόνια και εξελικτική νόσος, υποστηρίζεται από μερικούς ότι τα ίδια φάρμακα αντί να βελτιώσουν, μπορεί να επιδεινώσουν την ίδια πάθηση όταν δεν λαμβάνονται και τα υπόλοιπα μέτρα π.χ. παίρνοντας συνεχώς το παυσίπονο ή το αντιφλεγμονώδες, χωρίς να αναπαύουμε την άρθρωση σίγουρα οι βλάβες που έχουν ήδη ξεκινήσει θα μεγαλώνουν και η φθορά της άρθρωσης θα επιταχυνθεί.

Σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως χρειαστεί να γίνει παρακέντηση και έγχυση κορτικοειδούς στην άρθρωση. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την άμεση καταστολή της φλεγμονής με όλα τα ευεργετικά επακόλουθα. Έτσι αποφεύγονται οι παρενέργειες από τη συστηματική χορήγηση των αντιφλεγμονωδών φαρμάκων, τα οποία έχουν τα ίδια αποτελέσματα και τις ίδιες παρενέργειες ανεξάρτητα από τη μορφή του σκευάσματος (φαρμάκου) δηλαδή από το στόμα, υπόθετα ή ενέσιμα.

Το περιττό σωματικό βάρος οπωσδήποτε συντελεί στην επιδείνωση, λόγω ακριβώς της μεγαλύτερης φόρτισης της πάσχουσας άρθρωσης.

Ανάπαυση και ίσως λίγες μέρες κατάκλιση στο κρεβάτι σε συνδυασμό με φυσικοθεραπείες.

Πολλές φορές τα ενοχλήματα μπορεί να υφεθούν και μόνον με την αλλαγή στρώματος ή υποδημάτων ή προσκεφάλου ή ορισμένων άλλων συνηθειών.

Ίσως ο γιατρός σας επιπλέον να σας συμβουλεύσει για βοηθήματα όπως μία βακτηρία χειρός ή μασχάλης κλπ.

Όλα αυτά προυποθέτουν καλή συνεργασία με τον γιατρό σας και εμπιστοσύνη ούτως ώστε όλες οι οδηγίες να εκτελούνται.

Η ψυχολογική κατάσταση παίζει μεγάλο ρόλο. Εάν υπάρξει απογοήτευση και εγκαταλφθεί κάθε προσπάθεια γρήγορα θα υπάρξει επιδείνωση.

Στην συντηρητική θεραπευτική φαρέτρα διαθέτουμε ακόμα:

• Ενδαρθρικές εγχύσεις υαλουρονικού οξέως
• Μεσοθεραπεία με κολλαγόνο
• Ενζυμικές (αυτόλογες ή ετερόλογες θεραπείες)
• Βλαστοκύτταρα
• Μεσεγχυματικά κύτταρα

Οι προαναφερόμενες θεραπείες προσφέρουν εξαιρετικά αποτελέσματα σε αρχόμενα και μεσαία στάδια της πάθησης, χωρίς να αποτελούν θεραπευτική πανάκεια. Στις βαρειές περιπτώσεις οστεοαρθρίτιδας, χρησιμοποιούνται με ανταλγικό σκοπό.

• ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ:

Αν παρ΄ όλα αυτά και αφού έχουν εξαντληθεί όλα τα περιθώρια υπάρχει και η χειρουργική θεραπεία που πολλές φορές ίσως είναι και η πρώτη αντιμετώπιση. Όταν για παράδειγμα υπάρχει διαταραχή του άξονα στα κάτω άκρα και με την έναρξη των ενοχλημάτων διορθωθεί με μία απλή οστεοτομία, σταματά ή επιβραδύνεται η οστεοαρθρίτιδα των γονάτων. Υπάρχει όμως και η ολική αρθροπλαστική που σήμερα έχει εξαιρετικά αποτελέσματα σε αντικατάσταση της κατεστραμμένης άρθρωσης, του ισχίου, του γόνατος, του ώμου, του αγκώνος, της ποδοκνημικής, ή ακόμη και στις μικρές αρθρώσεις των χειρών. Χειρουργική θεραπεία γίνεται επίσης στην εκφυλιστική σπονδυλοαρθροπάθεια αυχενικής ή οσφυικής μοίρας όταν η κατάσταση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί συντηρητικά.

Οι σύγχρονες χειρουργικές τεχνικές (MIS), έχουν άριστα και άμεσα αποτελέσματα.

• ΑΝΑΠΑΥΣΗ Η ΑΣΚΗΣΗ:

Ένα ερώτημα που ίσως δεν έχει απαντηθεί πλήρως είναι ανάπαυση ή άσκηση αφού ο ίδιος ο ασθενής αισθάνεται καλύτερα όταν αναπαύεται ενώ χειροτερεύει μόλις κινηθεί ή κουραστεί. Πράγματι είπαμε, ότι ο γιατρός εκτός από φάρμακα θα συστήσει ανάπαυση αλλά στη συνέχεια ασκήσεις, φυσικοθεραπεία, λουτροθεραπεία, πισίνα, μπάνια στη θάλασσα ή βάδισμα. Όλα αυτά πρέπει να γίνονται ανάλογα με την περίπτωση. Η ανάπαυση θα βοηθήσει μαζί με τα φάρμακα στον παροξυσμό, αν γίνει όμως τρόπος ζωής τα συμπτώματα μπορεί να ελαττωθούν αλλά η λειτουργική κατάσταση χειροτερεύει. Γι΄ αυτό το γρηγορότερο πρέπει να κινητοποιηθεί η άρθρωση πρώτα με παθητική φυσικοθεραπεία και μετά με ενεργητική άσκηση που πρέπει ο ίδιος ο πάσχων να μάθει να εκτελεί.

• ΚΟΛΥΜΠΙ

Η χώρα μας έχει απέραντες ακτές που προσφέρονται για θαλάσσια μπάνια. Αν από μικροί συνειδητοποιούσαμε την ευεργετική επίδραση που έχει τουλάχιστον στο μυοσκελετικό μας σύστημα θα είμαστε όλοι κολυμβητές από την παιδική μας ηλικία και για πολλούς μήνες το χρόνο. Η καλύτερη άσκηση για το μυοσκελετικό μας σύστημα είναι η κολύμβηση. Οι λαοί που δεν έχουν θάλασσες επινόησαν τις πισίνες ή όταν οι θάλασσές τους είναι παγωμένες αξιοποίησαν στο έπακρο τις θερμοπηγές τους. Στην Ελλάδα έχουμε ιαματικές πηγές και σε αριθμό και σε ποιότητα. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι γύρω από αυτές έφτιαχναν τα νοσοκομεία της εποχής τους. Σήμερα ελάχιστες έχουν αξιοποιηθεί. Ο συνδυασμός του ζεστού με την άσκηση (κολύμβηση) είναι ο άριστος συνδυασμός για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε μορφής οστεοαρθρίτιδας.